Teks Eksposisi Basa Sunda "Kaitan antara Gedung Paseban Tri Panca Tunggal jeung Kabudayaan Sunda di Kabupaten Kuningan"

Kaitan antara Gedung Paseban Tri Panca Tunggal jeung Kabudayaan Sunda

di Kabupaten Kuningan

 Sumber foto: thearoengbinangproject.com

Gedung Paseban Tri Panca Tunggal mangrupakeun gedung sajarah sakaligus salah sahiji pusat kabudayaan di Kabupaten Kuningan nu alamatna di Kampung Wage, Kelurahan Cigugur, Kabupaten Kuningan, Jawa Barat. Gedung Paseban Tri Panca Tunggal diresmikeun ku pamarentah salaku Cagar Budaya Nasional dina tanggal 14 Desember 1976. Ngaran ieu gedung teh asalna tina kecap “Paseban” nu hartina partemuan, “Tri” nu disusun ku unsur rasa-budi-pikir, “Panca” nu maksudna panca indra, jeung”Tunggal” nu maksudna Maha Tunggal. Paseban Tri Panca Tunggal ngandung filosofi yen lamun manusa geus bisa ngaharmoniskeun antara rasa-budi-pikir ku cara diimplementasikeun ku panca indra, eta manusa teh geus bisa nganunggalkeun kanu Maha Tunggal.

Gedung Paseban Tri Panca Tunggal didirikeun ku Pangeran Sadewa Madrais Alibasa, pewaris tahta Kapangeranan Gebang, Cirebon Timur, dina taun 1840. Eta Kerajaan Gebang geus dibumihanguskeun ku VOC Belanda. Harita teh Pangeran Madrais keur balita keneh, terus dititipkeun ka Ki Sastrawardhana di Cigugur. Dina usia 18 taun, Pangeran Madrais ngabangun Gedung Paseban Tri Panca Tunggal. Tujuan didirikeun ieu gedung teh nya eta pikeun nyebarkeun ajaran Djawa Sunda atawa Sunda Wiwitan jeung ngamumle Kabudayaan Sunda nu aya di Kabupaten Kuningan, saperti Tari Buyung, Seren Taun, jeung sajabana. Ayeuna ieu gedung teh dirawat ku Pangeran Djatikusuma nu mangrupakeun cucu ti Pangeran Madrais.

Salaku salah sahiji pusat kabudayaan di Kabupaten Kuningan, Gedung Paseban Tri Panca Tunggal geus ngamumule Kabudayaan Sunda salila 177 taun. Nepikeun ka ayeuna eta kabudayaan masih bisa ku urang tongton. Aya tilu rupa kabudayaan nu aya di Gedung Paseban Tri Panca Tunggal, nya eta kabudayaan anu mangrupa gagasan, kabudayaan anu mangrupa tindakan, jeung kabudayaan anu mangrupa hasil karya.

Kahiji, kabudayaan anu mangrupa gagasan. Kabudayaan anu mangrupa gagasan nya eta kabudayaan nu sifatna abstrak saperti ide-ide, ajen inajen, aturan, jeung tata-titi. Di Gedung Paseban Tri Panca Tunggal aya nu ngarana ciri kabangsaan “Djawa Sunda”. Eta ciri kabangsaan “Djawa Sunda” atawa teh nganjurkeun sangkan urang leuwih ngahargaan kana ciri jeung kabudayaan urang sorangan. Urang teu meunang langsung narima pangaruh budaya luar, tapi kudu bisa nyaring naon budaya luar nu alus jeung naon budaya luar nu goreng. Nu penting mah urang teh kudu bisa ngamumule budaya urang sorangan nu mangrupakeun ciri has urang sangkan henteu punah.

Kadua, kabudayaan anu mangrupa tindakan. Kabudayaan anu mangrupa tindakan nya eta kabudayaan anu raket patalina jeung tindak-tanduk dina campur gaul jeung hirup kumbuh di masarakat. Kabudayaan anu mangrupa tindakan nu aya di Gedung Paseban Tri Panca Tunggal nya eta Upacara Seren Taun nu diayakeun tiap tanggal 22 Rayagung tahun Saka. Upacara Seren Taun mangrupakeun ungkapan rasa sukur ka Gusti Nu Maha Agung tina hasil panen taun ayeuna jeung menta sangkan hasil panen taun hareup leuwih alus ti batan taun ayeuna. Istilah Seren Taun asalna tina kecap “Seren” nu hartina serah atawa seserahan jeung kecap “taun” nu hartina taun atawa 12 bulan. Salian eta, Seren Taun teh mangrupakeun acara seserahan hasil panen satauneun nu rek disimpen kana leuit atawa lumbung. Upacara ieu teh awalna diayakeun pikeun ngamuliakeun Nyi Pohaci Sanghyang Sri nu mangrupakeun Dewi Pare dina kapercayaan Sunda kuno. Dina Upacara Seren Taun, aya nu ngarana Tari Buyung jeung Nyiblung. Tari Buyung dilakukeun ku cara nincak kendi sabari mawa buyung atawa alat paranti nyiuk cai dina hulu nu ngandung harti ungkapan “Dimana bumi dipijak di situ langit djunjung”. Ari Nyiblung teh mangrupakeun kagiatan masarakat Sunda nu biasana dilakukeun lamun keur mandi ku cara nepak-nepakeun leungeun kana cai sangkan nimbulkeun sora.

Katilu, kabudayaan anu mangrupa hasil karya. Kabudayaan anu mangrupa hasil karya nya eta sagala rupa hal atawa barang hasil tina pikiran, pagawean, jeung karancagean. Kabudayaan anu mangrupa hasil karya nu aya di Gedung Paseban Tri Panca Tunggal nya eta arsitektur jeung rohangan nu aya di dinya. Gedung ieu nyanghareup ka kulon terus manjangan ka wetan nu ngagambarkeun hirup manusa ti awal kadatangana ka dunya nepikeun ahirna balik deui ka asalna. Di bagian puncak aya tonggak ulir nu ujungna ngabentuk kembang. Aya sababaraha rohangan di Gedung Paseban Tri Panca Tunggal saperti Pendopo, Roang Jinem, Pasengetan, Pagelaran, Sri Manganti, Mega Mendung, jeung Dapur Ageng. Area Pendopo ditopang ku 11 pilar di sakurilingna nu ngagambarkeun kaayan manusa sanggeus lahir ka alam dunya. Di area Pendopo aya 5 tangga nu ngagambarkeun panca indra nu kudu bisa jadi jalan manusa sangkan bisa ngajalankeun kahirupan nu bener. Rohangan Sri Manganti digunakeun pikeun tempat pasamoan, acara panganten, jeung persiapan Upacara Seren Taun. Di rohangan ieu aya Patung Puraga jeung relif bayi nu keur mawa obor. Mega Mendung digunakeun pikeun roang kerja Pangeran Djatikusumah. Di Dapur Ageng aya hau nu dihias ku naga di opat sudutna. Roang Jinem ngagambarkeun proses nyiptakeun dunya ku opat unsur, nya eta taneuh, cai, angin, jeung api. Roang Jinem digunakeun pikeun tempat ngalatih Tari Buyung.

Salian ti tilu rupa kabudayaan, aya oge kagiatan nu dilakukeun di Gedung Paseban Tri Panca Tunggal. Kagiatan eta teh diantarana aya latihan tari, latihan gamelan, jeung ngabatik. Kagiatan ngabatik dilakukeun di Taman Sari Gedung Paseban Tri Panca Tunggal. Batik Paseban ngabogaan motif has nya eta motif Gedung Paseban, motif Lauk Dewa atawa Kancra Bodas, jeung motif Kuda Kuningan. Ari latihan tari jeung gamelan dilakukeun di Roang Jinem. Nu sok daratang teh nya eta barudak, wisatawan lokal, jeung wisatawan asing. Biasana nu daratang leuwih rame mun keur persiapan Upacara Seren Taun.

Gedung Paseban Tri Panca Tunggal mangrupakeun bangunan nu boga peran penting dina ngamumule Kabudayaan Sunda nu aya di Kabupaten Kuningan. Salian ti jadi tempat pikeun persiapan Upacara Seren Taun, gedung ieu oge dipake pikeun  nyimpeun barang-barang pusaka nu ngabogaan nilai sajarah. Ku kituna urang salaku urang Sunda kudu bisa ngajaga ieu Gedung Paseban Tri Panca Tunggal sangkan Kabudayaan Sunda nu aya di Kabupaten Kuningan henteu punah.